---

Marten van der Molen

In oantal nûmers lyn hawwe wy ris skreaun oer Adolf Dykstra. Hy hie benammen in hiel soart foar de muzyk yn it doarp dien. Mar der is noch immen dy’t him yn it ferline tige ynspant hat foar de muzyk yn Garyp. Dat wie Marten van der Molen, de heit fan Lút van der Molen, dy’t no al wer in setsje yn Berchhiem sit.
 
Mar wa wie Marten van der Molen eins? Marten is berne op seis augustus 1893 yn Tytsjerk. Hy is stoarn yn Garyp op 9 augustus 1970. Hy is troud mei Grietsje Hietkamp, dêr’t er 53 lokkige jierren mei trochbrocht hat. Hja krigen 5 bern, werfan ien gauëftich nei de berte stoarn is. Grietsje wie de dochter fan de doarpsomropper Aldert Hietkamp.
Marten en Grietsje kamen earst te wenjen op it stee dêr’t no Piet en Ineke de Jong wenje. Letter gyngen hja nei it stee dêr’t no Kees Wartena wennet. Doedestiids wie dat in hûs mei in dûbele foarein, dêr’t hja de helte fan bewennen. Mar de langste tiid wennen hja op it Tsjerkepaad, dêr’t hja yn in nij boud hûs wennen op it stee fan Jan Kobus. Marten hie der in grientewinkeltsje. Achter it hûs wie doe in grutte grientetún, dêr’t Marten bygelyks woartels ferboude. Griente, dy’t Marten sels net ferboude, kaam fan ‘e feiling fan Ljouwert. De frachtfarders Van der Veen en Goarter hellen de griente der mei it skip wei. It foel doe net ta om fan de grientewinkel te bestean. Yn ‘e tritiger jierren wie it klearebarre earmoed en yn ‘e oarloch ferbouden ek hieltyd mear minsken harren eigen griente, sadat der foar Marten minder hannel wie. Lokkich fertsjinne Grietsje wat by mei bakerjen, sadat je doe ek al sizze koene dat hja twafertsjinners wiene. Marten holp trouwens ek noch wol faak by in boer en dan die de frou de winkel.
 
In soad doarpsgenoaten fan boppe de fjirtich sil him grif noch wol kend hawwe. Marten syn stopwurdsje wie “is’t net sa”. Doe’t ik Lút van der Molen frege, werom syn heit yn feiten in markante Gariper wie, sei Lút: “fanwege de muzyk”. Doe’t ik frege oft er ek noch hobbys hie, sei Lút: “allinne mar muzyk”. Doe’t ik frege oft er oars yn it doarp ek noch wat om hannen hie of yn bestjoeren siet, sei Lút: “allinne mar by de muzyk”. Marten van der Molen wie ien en al muzyk! Hy hat in hiele generaasje út it doarp muzykles jûn. In generaasje dy’t no hast
útstoarn is. Teade Hinnes Smedes, is wat dat oanbelanget, ien fan de lêsten der Mohaikanen. Hy krige noch les fan Marten. Mar ek Teade Douma, dy’t koartlyn ferstoarn is, wie ien fan syn learlingen. Marten hâlde syn learlingen wol yn ‘e gaten. As guon ris te lang op de dyk om didelen, rôp er:
“Hé jonge, hast dyn muzykles al goed ûnder de knibbels?”
Dochs koe Marten sels yn it begjin ek gjin noaten lêze.
Syn mem hat it him noch noaten leard út it psalmboekje.
 
Net allinne oan in oar joech Marten les. Ek syn eigen bern krigen fansels muzykles fan him. Dat wie bygelyks Eel, dy’t op fiifjierrige leeftyd al op tromp sloech, doe’t der yn Burgum op it festival by it Read Hert syn premiêre makke. It lytse baaske moast doe noch efkes apart nei foaren komme en by de sjuery ferskine. Letter spile Eel (of Eeltsje) trompet. Lút wie de twadde soan en hy spile de es-bas. Dan kaam soan Aldert, dy spile op de saksofoan. En dan wie der noch de dochter Cor, dy spile op de wâldhoarn. Heit Marten sels spile op de tuba. It is wol dúdlik dat wy hjir mei in hiele muzikale famylje te krijen ha. As der jûnpraters kamen moast der grif efkes spile wurde. Mar ek as de buorlju besite krigen waard der faak fregen oft de famylje Van der Molen efkes foar harren spylje woe. Dat woene hja steefêst wol, want Marten wie tige grutsk op syn muzikale hûshâlding.
Mar it aldermoaiste yn dy tiid wiene de sneintemiddeis. Marten en Grietsje en de hûshâlding wennen doe op it Tsjerkepaad, dêr’t no Jan en Gerbrich Kobus wenje. Sneintemiddeis siet de famylje van der Molen dan yn de eftertún te spyljen. En sa’t jimme wol witte hat Garyp fan âlds in sterke kuiertradysje. Benammen sneintemiddeis nei tsjerketiid gyng hiel Garyp massaal te kuierjen. As de famylje Van der Molen dan yn ‘e tún siet te spyljen wie it op it Tsjerkepaad in drokte fan belang. De minsken bliuwen op de dyk stean te harkjen of kamen efkes yn ‘e tún stean. Spitigernôch is dy tradysje ferlern gong. Der wurd noch wol kuiere, mar net mear sa as doedestiids. En ik ha noch nea meimakke dat Jan en Gerbrich mei de hiele hûshâlding bûtendoar sieten te spyljen. Stel jo foar, Jan op it oargel en Gerbrich en de jonges op in oar ynstrumint en hiel Garyp der omhinne!
 
De oarloch moat foar Marten ekstra tryst west wêze om’t er doe net altyd spile wurde koe. De muzykynstruminten waarden op it lêst opburgen yn ‘e âld iepenbiere skoalle oan it Tsjerkepaad, dêr’t master Van der Bij doedestiids master wie.
In man as Marten van der Molen hat oars yn syn tiid troch de muzyk in soad fleur brocht yn ‘e hûshâlding en by it korps mei syn learlingen. Mar net allinne thús en by it korps. Nee! Dizze man, dy’t sels de noaten leard hat út it psalmboekje fan syn mem, hat fleur brocht yn ‘e hiele Gariper doarpsmienskip. Dêrom wie hy ek sa’n markante Gariper!
 
Tekst: Gjalt Faber
Ynfo: Lút van der Molen

(Bron: 'De Rabbelskûte', dorpskrant van Garyp)

 

Lút van der Molen

As ik de namme Lút van der Molen neam wol it my net oan dat der noch Rabbelskûtelêzers binne dy’t him net kenne. Lút is ommers fjirtich jier by de post west yn Garyp en koe dêrtroch ek alle Gariper hûshâldings. Hja koene him fansels ek as Lút post.
Mar Lút is ek altiten in trouwe ynstjoerder west fan kopij foar de Rabbelskûte. It gyng meastentiids om Fryske kopij, siswizen en gedichten en sa. Hy stjoerde faaks mear yn as de redaksje pleatse koe.

Yn it begjin, sa’n acht, njoggen jier lyn, wie it meastentiids skreaune tekst. Letter, Lút wie doe al achter yn ‘e santich, begûn Lút noch mei de kompjûter te set en kriich de redaksje de tekst oandroegen op in diskette.
Lút stie ek oan it begjin fan de Rabbelskûte. Doe’t de redaksje foar de earste kear byinoar kaam en der in namme betocht wurde moast gyng der in briefke by de doarren lâns. Gâns minsken kamen mei in namme sa as “it Gariper kertierke”. Mar út de slûf fan Lút van der Molen kaam in briefke mei wol tsien nijsgjirrige nammen. Ien dêr fan wie de namme Rabbelskûte en dy hat de redaksje doe keazen. De redaksje beskôget Lút dan ek noch hieltiten as in soart earelid fan de doarpskrante.
Mar Lút hat yn syn libben mear nammen betocht foar de Gariper mienskip. Sa hat er doedestiids de namme betocht fan de beukerskoalle oan de Lubwei: “De Siedfuorge”. Mar ek de namme fan de dûnsklup “Mei fertier fan de flier” komt fan it brein fan van der Molen.

Lút van der Molen is berne yn Garyp op 15 april 1919 en is dus no al 86 jier. Hy wennet sûnt 4 oktober 2004 nei ’t sin yn Berchhiem. Hy moetet der fansels ek altyd in soad Garipers en dat is prachtich fansels. It ferstjerren fan syn frou, sa’n 13 jier lyn, hat in swier stimpel op syn lettere libben drukt. Mar ek it ferstjerren fan syn maat út Warten, Durk de Vries en syn lettere dânsfreondinne út Surhústerfean hakken der yn. Lokkich hat er de bern noch en buorfrou ‘Wessels Anne’ hat in protte foar him betsjutten. “Dy frou hat in soad foar my dien, it is ien út tûzend”, seit Lút.

In part fan it libben fan Lút van der Molen fine wy ek werom yn it stik fan syn heit Marten. Lút kaam út in muzikale hûshâlding en hâldt noch hieltiten in protte fan muzyk en dan foaral fan klassike muzyk fan Bach. Sa hat oargeliste Ineke Kooistra him oan 11 bannen muzyk fan Bach holpen. Ek it folksdûnsjen op muzyk hat altyd in soad foar him bestjutten.

Lút is opwoeksen yn de earme tiid, mar kaam út in lokkige hûshâlding. As jonkje gyng er ris mei syn heit nei Drachten om nije skuon foar 99 sinten. Dat wie doe in hiele útjefte, mar je wiene der dan ek tige grutsk op. Hy hat nei skoaltiid noch in setsje wurke by Hindrik Kûpers as redensmakker en letter hie er in krantewyk. Doe’t er dêrnei by de PTT begjinne koe wie dat in stik bûter yn de brij. Hja droegen doe as wurkklean swarte lekkense klean mei koperen knopen en in djoer embleem fan de PTT derop. Mei sa’n pak oan, dan wienen jo wat. “De klean wiene doe folle moaier as no” fynt Lút. Hy moast doedestiids wol moarns om fiif oere begjinne oant middeis twa oere. Jûns gyng er dan noch postrinnen yn Earnewâld. De post waard moarns ôfhelle by it Read Hert of de bûterfabryk yn Burgum. It barde ek wolris dat er jûns om 8 oere noch oantekene stikken nei Feanwâlden op de trein bringe moast. Sa fytste Lút 40 jier troch waar en wyn. Soms fytste hy ek op saterdei mei syn maat Durk de Vries en de froulju wol tochten fan sa’n 100 km.

Mar ek nei syn pensjoen bliuw Lút fytsen. Sa is er mei syn maat al ris op de fyts nei Roemenië fytst. Letter binne hja der noch ris west mar gyngen doe earst mei de bus nei Boedapest en doe fierder op de fyts. Sa hiene hja ûnderweis op in kear jûns om alve oere noch gjin sliepplak fûn. Hja hiene ek mar twa koekjes mear en de kofje hiene se bereard yn kâld wetter. Letter fûnen hja dochs noch plak. Hja sliepten wol ris yn it lân of earne yn ‘e boskjes. Jo moatte dan betinke dat Lút doe al 74 jier wie. Mar hja hawwe ek noch 2 kear nij Ruslân west en nei Israel. Letter joegen de mannen tegearre presintaasjes mei diafoarstellings oan de frouljusferienings yn Garyp, Warten en Drachten. Lút mist Durk noch tige nei’t er hommels ferstoarn is oan kanker. Dochs kin van der Molen op in machtich libben wer werom sjen mei in lokkige hûshâlding en hy sjocht dat yn ‘e bern wer werom. Mar ek mei de skoandochters hat er it troffen; Foekje fan Jan fan it Tsjerkepaed en Anita fan soan Marten út de Jouwer.
 
In bysûndere perioade út it libben fan Lút van der Molen wie de oarlochstiid. Hy hat meimakke hoe’t Rotterdam bombardeare waard en hokfoar gefolgen as dat joech. Lút siet yn it leger by de geneeskundige troepen en wie legere yn in hospitaal by Gouda. Fan út dat stee seagen hja de fleantugen en de reek boppe de havenstêd. Hja moasten mei in groep fan tolve man fia Pijnacker nei Rotterdam, mar ek dat wie tige gefaarlik. Lút wie doe korporaal. Lút syn maat Theunissen waard mei in mitrailleur deasketten op it talud fan in brêge. Boppe Delft koene hja al sjen dat Rotterdam plat baarnt wie. Doe’t hja yn Rotterdam oankamen seach it der mâl út. It baarnde noch hjir en der en it wie ien stik reek. De taak fan it peloton wie ferwûne minsken ôf te fieren nei in hospitaal. Mar och, wat seagen dy minsken der út. Hja hellen minsken ûnder it pún wei en soms út kelders. Derby  hiene hja wol ynstruksjes. Earst moasten hja ferwûne soldaten helpe en dêrnei pas de boargers. Fan de soldaten moasten earst de licht ferwûnen holpen wurde, sadat dy gau wer mei fjochtsje koene. Dêrnei wurden de swierferwûne minsken holpen.
Lút krige der aardich wat erfaring yn it oanlizzen fan bloedtransfúzjes. Dat hat him yn it lettere libben noch ris wer fertuten dien. Doe’t de jonge hûsdokter Heeringa yn Garyp in bloedtransfúzje oanlizze moast en der mei oan wie, frege hy postboade van der Molen hoe dat moast. Lút hat dokter dêr doe by holpen.
Lykwols wie it fersoargjen fan de ferwûnen ûnder drege omstannichheden net in maklike taak. Hja hiene ek hast gjin wapens by de Geneeskundige troepen; net mear dan ien revolver. Neffens Lút koene jo dêr seis kear mei sjitte en ien kear mei goaie. Mar op in dei barde der wat moais. Wylst hja ferwûnen út it pún hellen hearde Lút immen roppen. It wie Germ de Graaf (heit fan Joop de Graaf) út Garyp. Hy wie kriichsgefangene en wie opsletten mar koe troch it peloton fan Lút wer befrijd wurde. Germ en Lút binne nei oardel moanne wer nei hûs ta setten. It Nederlânske leger hie kapituleare, dat de mannen namen de trein nei Utert. Fierder gyng de trein net en sa hawwe de mannen dagen rûn nei Swolle. Mar der wie gjin brêge oer de Isel, dat hja moasten in boat sjarterje om oan de oare kant te kommen. Letter slaggen hja der yn om mei in bakfyts yn ‘e stêd te kommen en doe mei de trein fia Grins nei Feanwâlden en doe wer rinne nei hûs. De mannen wiene heal úthongere, mar krigen by Quatrebras by minsken thús in miel iten oanbean. Nei iten koene hja meiride mei Pôpe Zandstra, dy’t fan de Frija fabryk yn Feanwâlden nei Garyp ried.

Doe’t Lút út Rotterdam wei wer thús wie kaam er ridlikgau wer by de post. Hy koe soms oan de poststikken sjen as minsken gefaar rûnen. Lút siet sels ek by de ûndergrondse. Hja krigen doe noch les yn it hûs fan Laurens Hengst. Letter moast Lút sels ek ûnderdûke en kaam terjochte by Tseard Hoekstra yn de Harkema. Letter moasten hja fanwege in razzia oar plak sykje en Lút kaam terjochte yn it Eibertshiem yn Earnewâld. Letter kaam ek yn Earnewâld in razzia en de ûnderdûkers moasten de hiele dei sûnder iten en drinken yn it hea beskûle bliuwe. Lokkich binne hja net fûn.

Lút fan der Molen hat sa al hiel wat belibbe. Yn Garyp hikke en tein wie der in doarpsman fan komsa. As postboade wie der fjirtich jier in stikje fan it doarp wurden mar ek op oare mêden hat er syn paadsje wol skjinfage. Hy wie en is noch hieltiten tige belutsen by de Gariper doarpsmienskip. As doarpskrante ha wy ek in soad oan him te tankjen. In man, dy’t ek yn dizze tiid syn stimpel noch drukt op de doarpsmienskip. Wa wit sjogge wy nochris in stikje fan him yn de Rabbelskûte.

Gjalt Faber

(Bron: 'De Rabbelskûte', dorpskrant van Garyp, 18 november 2005)

 

(Uit: Friesch Dagblad, zaterdag 19 juni 1982)

Adolf Westra, "De lytse bakker fan Garyp"

Adolf Westra zet punt achter loopbaan

"De lytse bakker fan Garyp" stopt ermee. Binnenkort zet Adolf Westra een punt achter zijn loopbaan als broodventer. Vandaag bereikt hij de pensioengerechtigde leeftijd na zo'n halve eeuw "By de streek" geweest te zijn. Tot aan de zomervakantie blijft Westra bij bakker E. L. Hoekstra werken. Daarna gaat de transportfiets voorgoed op slot en heeft hij alle tijd voor z'n hobbies.

In de dertiger jaren ging de toen vijftienjarige Adolf voor het eerst op pad. Aanvankelijk voor een van de slagers uit Garijp, maar na ruim vier jaar kreeg hij een bakkersmand op z'n fiets. "Ik sutelje foar de bakker, dêr bin ik yn '36 mei begûn", herinnert Westra zich. "It rekkentsje fan 'e earste fyts ha'k noch wol.
Jierren foar de Hoekstra's. Fan heit op soan. It wurk hat prachtich west. Foaral troch de kontakten mei de minsken, oeral binne hûskes der't kofje of thee klear stiet."
Ziek is de heer Westra in de achterliggende halve eeuw eigenlijk nooit geweest. "Altyd sûn en dat is net te beteljen. Ik bin der o sa tankber foar", aldus de misschien wel kleinste broodventer van Friesland. Altijd heeft hij in Garijp en wijde omgeving het brood met de fiets bezorgd. "Autoride kin'k net. Ik haw it wol besocht, mar dat waard neat. Mei auto en al yn in hage. De dûken ha'k der letter sels uthelle. Nee, de auto wie neat foar my."
In weer en wind trok Adolf Westra er met z'n fiets op uit. Of het sneeuwde of stormde, dat maakte weinig uit. "Ferline jier ha'k mei de slide bôle fuortbrocht. Doe wie der gjin trochkommen oan. Je wurde âlder. Yn 'e simmer kin'k it fytsen maklik dwaan, winterdeis falt it net ta."

Markant
Adolf Westra is in Garijp, ja eigenlijk in Friesland, een markante persoonlijkheid.
Na de oorlog maakte hij deel uit van het alom bekende gezelschap 'De Wâldklank' en als zodanig trad hij overal op, tot zelfs in Holland. Zo'n vijf- tot zeshonderd maal heeft hij op de planken gestaan. De succesperiode duurde tot het begin van de zestiger jaren. "Doe waard jazz en oare muzyk populair en ha wy der in punt efter set."
Behalve muziek heeft hij als belangrijkste hobby z'n tuin achter de woning aan de Inialoane. Ook is hij graag in de natuur, in het veld, waarbij de in het wild groeiende kruiden zijn voorliefde hebben. "Ik sil myn wurk misse, dat kin hast net oars. Oan 'e oare kant witte wy allegeare dat dy tiid komt." Daarbij wijst Adolf Westra naar een kaart die hij deze week van een van de klanten heeft gekregen. Het is een felicitatie voor z'n verjaardag. "Pensioen in zicht. Het is even wennen, maar je hoeft in elk geval niet meer zo te rennen. . . . " luidt de tekst van de gelukwens. "Soks fyn ik skitterend, dat docht my goed. It is bedoeld as aardichheid, mar dy tekst seit dochs wol wat."
Adolf Westra heeft zich in de afgelopen tientallen jaren vooral ook in het dorpsleven onderscheiden. Vol trots wijst hij daarbij naar een medaille op de muur. Zo'n tien jaar geleden werd hem die uitgereikt tijdens de jaarvergadering van plaatselijk belang in Garijp. Zes inwoners van het dorp kregen destijds een dergelijk kleinood. De medailles werden gemaakt door Sytse Kloosterman. "Eale Bodders" staat op het metaal. Dat is alles, maar wat betreft "lytse Adolf Bakker" veelzeggend. Als geen ander heeft hij dat stukje waardering voor z'n vele werk verdiend.

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 8ste Jaargang Nr.5, 24 juni 2005)

Meester Pieter Lub

Master Lub is evenals ds. Minnema een man die in zijn tijd zijn stempel op het dorp gedrukt heeft. Ook naar Lub is een straatnaam vernoemd en zijn naam zal daardoor niet snel worden vergeten.

Maar wie was nu meester Lub?
Meester Lub was het tweede schoolhoofd van de Chr. Nat. School met de bijbel in Garyp. Hij volgde in 1866 meester Dehn op, die hier na de oprichting van de school twee jaar hoofd is geweest. Lub heeft aan meerdere scholen gestaan en heeft twee periodes in Garyp doorgebracht. De eerste periode was van 1866 – 1873 en de tweede periode was van 1885 – 1909.

Lub was echter oorspronkelijk verbonden aan het openbaar onderwijs o.a. op Vlieland en later in Krommenie. Zijn opvattingen waren zeer modern, maar later kwam er een ommekeer in zijn leven. Omdat hij volgens overtuiging leefde was die ommekeer duidelijk te merken, maar er werd niets van gezegd, want hij was een bemind man. Maar op de openbare school in Enkhuizen werd zijn klas een klas met de bijbel en dat mocht niet! Na bezoek aan de klas van een moderne predikant en de kantonrechter moest hij zwijgen of hij kreeg een proces verbaal. Vlak daarna werd Lub benoemd op de eerste christelijke school in Enkhuizen.
In 1866 verliet Lub zijn school in Enkhuizen en werd in Garyp in het ambt ingezegend door ds Kalshoven. Kalshoven zei in zijn rede: “Stuur uw kinderen naar deze school, de school van de Here Jezus. De staatsschool is de school van de duivel”. Dat was krachtige taal en moet worden gezien in het licht van de toenmalige schoolstrijd. Lub werd beroepen op een salaris van ƒ 750,- per jaar, alsmede vrij van alle belastingen benevens vrije woning en tuin.

In Garyp op school had Lub het erg druk, want hij stond alleen voor 60 leerlingen. Soms begon hij ’s morgens om zes uur zijn vier kwekelingen al te onderrichten. Ongetwijfeld zal hij de kwekelingen ook gebruikt hebben om hem in het lesgeven te ondersteunen. Eén van de kwekelingen, Warner J. Veltman werd later hulponderwijzer. Hij ging ƒ 300,- per jaar verdienen.
Er moest toen ook een tweede lokaal worden gebouwd en er moest een kamer bij de schoolwoning komen. Timmerman Kroes bouwde het nieuwe lokaal voor ƒ 1083,- en de uitbreiding van de woning voor ƒ 551,-. De dorpsgemeenschap moest zelf het geld opbrengen, maar redde dat niet op, zodat alsnog een hypotheek moest worden gesloten.

In 1869 werden schoolexamens voor het eerst ingevoerd door meester Lub. Het schoolbestuur kwam via een rooster maandelijks op school en was ook bij de examens vertegenwoordigd. Ook de ouders werden opgeroepen hierbij aanwezig te zijn, maar die kwamen meestal niet opdagen. De kinderen kregen bij het examen melk en koek.
In mei 1871 zou koning Willem III op bezoek komen op het schoolfeest. Hier ontstond discussie over want de koning had zich niet altijd positief opgesteld in de schoolstrijd. Toch werd besloten met de koning mee te feesten, want er staat geschreven: “Vreest God, eert den koning”.
Het schoolbestuur bestond destijds uit 10 bestuursleden en een adviseur, die regelmatig vergaderden. Soms waren er behalve de agenda punten “openen met gebed” en “sluiten met dankgebed” niet meer agendapunten, zodat men na wat praten weer huiswaarts keerde. Later werd het bestuur weer teruggebracht tot 5 personen.

Meester Lub aanvaardde in 1873 een benoeming in Oldebroek, maar kwam in 1885 via Heeg toch weer terug in Garyp. Hij zou hier dan ook tot 1909 blijven. In die periode werd hij ook wel Pa-Lub genoemd. Hij werd een singulier man genoemd en drukte zijn stempel op school, dorp en omgeving. Zijn temperament was opvallend. Hij kon ‘yn ien sike skrieme en laitsje’.
Het schoolbestuur liet steeds meer aan Lub over. Hij had meerdere nevenfuncties, zoals dirigent van de muziek en hij verzorgde ook muzieklessen. Ook was bekend dat hij veel ging evangeliseren o.a. in Earnewâld, Warten en op Sumarreheide. Ook bekleedde hij belangrijke functies in het dorp en in het onderwijs hetgeen hem tot een gewaardeerd man maakte.

Daar de school het zonder subsidie moest doen moesten de leerlingen een kwartje in de week betalen. Minder vermogenden betaalden een dubbeltje en soms betaalde de diaconie dat, maar ook die verzuimde wel eens. Ook in de kerk werd gecollecteerd voor de school.
Bovendien reisde Lub stad en land af om te collecteren voor de school. De kerkenraad moest hier echter toestemming voor geven, maar gaf die niet altijd.

In 1902 werd de school verbouwd en uitgebreid. Meester Lub legde de eerste steen met als opschrift: Eerste steen gelegd door P. Lub. 4 juni 1902. Als herinnering is deze steen weer ingemetseld in de nieuw gebouwde school “De Wrâldpoarte”, die geopend is op 18 april 1962.

Lub kreeg ook problemen met o.a. veelvuldig verzuim op school. Als het thuis druk was moesten de kinderen meehelpen en als er ijs lag misten veel leerlingen. Ouders moesten eigenlijk via een briefje aan Lub vrij vragen, maar de meeste wisten niet hoe dat moest. Lub uitte daarom de volgende klachten in de bestuursvergadering:
I. Mogen wij toestaan dat kinderen jongeren dan 5 jaar op school worden toegelaten? Antwoord:
Nee
II. Veel kinderen komen te laat op school
III. Er zijn veel klachten over heidejongens. Antwoord: Dat moet uit zijn, anders moeten ze de
school verlaten.
IV. Er zijn kinderen op school die te oud zijn.
V. Er zijn kinderen, die alleen ’s winters op school komen.
VI. Sommige ouders sturen hun kinderen zomaar naar school. Besluit: Kinderen mogen alleen
toegelaten worden in de periodes 1 april – 1 mei en 1 oktober – 1 november.
VII. Er waren nog 8 andere klachten, waaruit blijkt dat lesgeven ook toen al niet gemakkelijk was.

In 1908 ontstond er een rel over het functioneren van meester Lub. Hij was toen bijna 70 jaar en had geen goede pensioenvoorziening en kon derhalve niet stoppen met werken. Er kwamen echter steeds meer bestuursleden, kerkenraadsleden en inspecteurs op bezoek in de school. Er werd gerapporteerd dat het lesgeven van Lub niet meer was wat het geweest was en er werd druk op Lub uitgeoefend om ontslag aan te vragen. Na het vertrek van een commissie zei Lub tegen de leerlingen: “zie je nou wel, ze willen jullie meester wegjagen”. Later kwamen hier stukken over in de Bergumer Courant en ontstond er een heuse rel in het dorp. Er werd een actiegroep opgericht, die handtekeningen verzamelde voor het bestuur met “Meester Lub moet blijven”. De voorzitter van het bestuur en de ondermeester die Lub wilde opvolgen en ook ds Rullmann kregen stenen door de ramen gegooid. Ds. Rullmann was zeer ontstemd omdat een steen vlakbij de wieg van zijn jongstgeborene terechtkwam. Lub had uiteindelijk alleen nog maar contact met het bestuur via briefjes. Uiteindelijk heeft het bestuur de zaak afgekocht voor ƒ 150,- als toeslag op zijn pensioen, waarbij Lub afstand moest doen van alle rechten en aanspraken. Hij kreeg alsnog eervol ontslag en de Bergumer Courant kopte dat de rust in Garyp was wedergekeerd.

Lub bleef na zijn ontslag in Garyp wonen op de plek waar nu de woningen Inialoane 37 en 39 staan. Hij had daar een grote tuin met een appelhof. Lub kwam op 17 november 1922 te overlijden en werd onder grote belangstelling op het Gariper kerkhof begraven. Een gewaardeerd man, een markante Gariper was heengegaan. Lub had één of meerdere dochters. Het is niet bekend of er nog familie van hem in leven is of in de buurt woonachtig is.

Gjalt Faber,

Info Oebele en Aly Smedes, Tæde Smedes en het boek “125 jaar Christelijk onderwijs in Garyp”.

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 8ste Jaargang Nr.5, 24 juni 2005)

 

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 8ste Jaargang Nr.3, 18 februari 2005)

Dominee Minnema, in man mei gesach

De measte Garipers witte dat hjir yn it doarp in Ds. Minnemawei is. Benammen de minsken dy ’t dêr wenje sil harren grif wol ris ôffrege hawwe wa ’t dat no eins wie, die dominee Minnema.
De âlderen ûnder ús fan Gariper komôf sille him grif noch herinnerje as in strang man, in swarte hoed op, in sikje, swart yn it pak en faak rûn er mei in kuierstôk troch de buorren.
Mannen dy’t him tsjinkamen namen fatsoenlik de pet ôf en groeten him. As jo him as jonge tsjin kamen gongen jo leaust in oare kant út, “want”, seit Oebele Smedes, “wy wiene foar him banger as foar de plysje”. En dat sei yn dy tiid wol wat, doe’t de dominee, de dokter, de plysje en it haad fan de skoalle noch yn tige heech oansjen wienen en de measten benammen foar de plysje deabenaud wiene.
Mar ek de âlderein hie it faak neat te rûm as dominee Minnema wat syn harren sei. Hy koe harren faak ûngewosken de wierheid sizze. Mei syn gleone brune eagen en strange blik seach er dwers troch jin hinne. Hy wist alles fan jo en jo koene neat foar him ferbergje. Yn Garyp gong doedestiids ek it sechje fan: “Als Efraïm sprak, dan beefde men”.
Net alinne minsken mar ek hûnen wiene bang foar syn strange blik. Neffens Liesbeth Pander naaide sels de lulkste hûn út mei de sturt tusken de poaten as dominee Minnema mei syn strange oanblik it paadsje oprinnen kaam.
Hoewol’t Minnema in Fries fan komôf wie soe der yn syn funksje as dominee nea Frysk prate. Hy prate leaver Hollânsk, ek op hûsbesite, want hy fûn dat dy taal him in bepaalde status joech.

Dominee Klaas Minnema waard op 24 july 1882 berne yn Peazens. Fan 1909 oant 1911 wie er dominee yn Eastersee. Yn 1911 waard er beroppen yn Garyp, dêr’t er oant 1939 stien hat en yn dat jier stoarn is oan kielkanker. Yn de 28 jier dat er yn Garyp stien hat, hat er in grut stimpel op ús doarp drukt. Dat jilde foaral foar de grifformearden. Jo moatte betinke dat doedestiids sa’n 75 persint fan it doarp grifformeard wie en de rest wie by de herfoarme tsjerke. Der wiene gjin oare geloven en der wiene mar in pear hûshâldings, dy’t net nei tsjerke gyngen. Dy stjoerden harren bern nei Sumar nei skoalle mar de oare bern gongen allegearre hjirre nei skoalle. De skoalle wie ek hast it ienichste plak dêr’t grifformearden en herfoarmen kontakt mei-inoar hiene. Tsjerklik wie der yn els gefal gjin offisjeel kontakt. Sa hie dominee Minnema yn dy tiid ek gjin kontakt mei de herfoarme dominees. Yn it deistich libben wiene de grifformearden en de herfoarmen ek twa groepen, dy’t elk har eigen yn stân hâlde. De measte grifformearden kochten by de grifformearde winkelman, de slachter en de bakker. Herfoarmen diene lyk sa.

Wat de lear fan de bibel oangyng wie allinne de ynterpretaasje fan dominee Minnema de goeie. Net ien dwarste it tsjin him yn te lizzen. Hy koe ek fûleindich preekje en de minsken oertsjûge. Hy bemuoide him net te bot mei it ferieningslibben en it partikuliere libben, útsein as de tsjerklike lear der mei yn konflikt kaam. Sa wie it foar de oarloch net wenst dat de molke op snein levere waard oan it fabryk. Mar it barde te faak yn de simmer dat de molke sneins soer waard en op moandei net mear levere wurde koe. Boeren oan it wetter setten sneins harren molke yn bussen yn ‘e sleat. Oaren geaten altemets kâld wetter út de reinwetterbak oer de bussen, mar hja koene net foarkomme dat de molke dochs noch ferkeard waard. Hieltyd mear boeren woenen sneins de molkfabryk ek iepen ha, lykas op oare plakken ek al barde. Dit late ta in útstel op de ledegearkomste fan de molkfabryk om sneins molke te leverjen. Doe’t dominee Minnema dit te hearren krige wie de wrâld te lyts. De sneins dêrop kaam er mei in donderpreek, wêryn’t er it sneins molke leveren op de hispel naam. Strang spruts hy de boeren yn ‘e tsjerke ta: ”Op de dag des oordeels zullen de koeien tegen u getuigen!” It sneins molke leverjen wie foarearst wer fan de baan, mar doe’t dominee Minnema yn 1939 stoar is it gau dêrnei dochs ynfierd.
Mar der wiene mear eksessen wat de snein oanbelanget. Sa hiene guon boeren op It Sker en Sigerswâld sneins de hoanne by de piken wei. Stel je ris foar dat dy hoanne sneins yn aksje kaam; dat soe Minnema grif net goed fine.
In oare saak dêr’t Minnema him mei bemoeid hat is de hûnesteech. Dat wie my dochs gjin namme. Dominee Minnema hat der efter oan west en foar soarge dat de steech “De Singel” kaam te hieten. (Sjoch ek it ferhaal fan Adolf Dykstra, Rabbelskûte 15 oktober 2004).

Dominee Minnema wie bekend om syn preekjen. Sa herinnert Tæde Smedes him noch in preek oer de rjochte wei, dy’t jo gean moasten. Jo koene der fan ôfwike, jo koene oer de sleat springe. Mar jo moasten wol werom springe oer dyselde sleat om werom op de rjochte wei te kommen. En hoefaak as skoaljonge wiene jo net alris oer de sleat sprongen? Soks bliuwt jin by.
Dominee kaam grif ienris yn ‘t jier by elke hûshâlding op hûsbesite. Sneins op de preekstoel waard ôflêzen wannear’t hy by wa kaam. Dat koe ek wol midden oerdei wêze as jo oan it wurk wiene. Jo koene mar sjen dat jo dan op tiid thús wiene en op ‘e tiid ferklaaid yn ‘e hûs sieten om dominee syn komst op te wachtsjen.

Dominee Minnema wie foaral ek in studearjend dominee; hy hie dan ek kasten fol mei boeken. Hoewol’t hy faak in berop kriich nei oare plakken sloech hy alle beroppen ôf en bliuw Garyp 28 jier trou. Sa hat er ek alris in berop nei Antwerpen ôfslein. Hy stie ek provinsjaal en lanlik faak op de foargrûn. Sa waard hy troch de provinsjale synoade ôffurdige nei de Generale Synoade te Arnhem.
Dominee Minnema en de frou krigen ien dochter; Tjitske. Hja neamden har faak Tittie. Hja wennen doedestiids yn de âlde grifformearde pastorij neist de âlde grifformearde tsjerke. (Sjoch foto). Yn syn tiid wie der noch groei yn ‘e tsjerke, dy’t dan ek in kear as wat ferboud is. Yn 1932 lei Minnema de earste stien foar de útwreiding fan dy tsjerke. De tsjerke is lykwols om 1960 hinne ôfbrutsen wêrnei’t de hjoeddeiske Andreastsjerke bout is. Dochter Tjitske is letter troud mei Jouke Hoekstra, dy’t ek dominee waard. Hy wie de omke fan Jouke Hoekstra, dy’t no noch op de Westerein buorket.

Yn it foarjier fan 1939 fierde dominee Minnema syn tritich-jierrich jubileum. Hy wie doe al slim siik en koe, trochdat hy oan kielkanker litte, al net mear preekje. De Burgumer krante skriuw op 14 maart 1939: “Voortdurende ongesteldheid dwingt de jubilaris reeds geruime tijd tot rust”. Op 21 april 1939 kaam dominee Minnema op 56-jierige leeftyd te ferstjerren nei in dreech siikbêd. Hy is hjir op it tsjerkhôf begroeven. By syn begraffenis stie heal Garyp oan de kant fan de wei mei de pet yn ‘e hân. In soad minsken hiene yn dy tiid in foto fan him op de skoarstienmantel stean. Troch guon waard hy fereare as in God. De Burgumer krante skriuwt nei syn ferstjerren: “heden is van ons heengegaan een vurige prediker met buitengewone kanselgaven.”.
Nei de oarloch is de ús bekende strjitte nei him ferneamd: Dominee Minnemawei.

Gjalt Faber
Ynfo: Tæde en Froukje Smedes
Oebele en Alie Smedes
Foto’s: Alie Smedes en Liesbeth Pander

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 8ste Jaargang Nr.3, 18 februari 2005)

 

 (Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 7de Jaargang Nr.6, 20 augustus 2004)

It libben fan de keunstskilder en skriuwer Pier Feddema

Yn de foarige generaasje hat Garyp in tal ferneamde skriuwers en keunstskilders fuortbrocht. De Rabbelskûte bestege al earder oandacht oan Jan Hoogstins, Klaas Koopmans en Sipke Veenstra. Mar der wie noch in keunstner doedestiids yn Garyp wenjende, dy’t syn paadsje op it mêd fan de keunst wol skjin fage hat. It giet om de keunstskilder en skriuwer Pier Feddema. Feddema wie net in Gariper fan komôf, mar hat fan 1969 oant 1979 yn it wenspultsje op de Westerein 3 wenne, dêr’t no Jan Bylsma wennet. Hy hie doe ek in soart kontakt mei Jan Hoogstins, dy’t doe achter him wenne. Mei Klaas Koopmans, Jan van der Bij, Sjoerd Huizinga en Jaap Rusticus foarmen hja de skildersgroep ‘Yn ‘e line’, in groep dy’t harren mei hert en siel taleinen op ekspresjonistysk tekenjen en skilderjen. Hja kamen yn en nei de oarloch ien kear yn de moanne byinoar om de wurken te besprekken.
Fan út Garyp ferhuzen de Feddema’s nei Balk, dêr’t Feddema fiif jier letter stoarn is. Frou Feddema wennet der lykwols noch hieltyd, al moat hja it yn ferbân mei hertklachten wol rêstich oan dwaan.
De Feddema’s krigen fjouwer bern, dêr’t der lykwols al twa fan stoarn binne.

Mar wa wie no krekt Pier Feddema. Wêr kaam er wei en wat driuw him. Jellie de Boer en ik teagen op in moaie jûn yn july nei Balk nei Tiete Feddema, de widdo fan Pier Feddema. Yn in hûs mei in prachtige tún moeten wy frou Feddema. Boppe de skoarstien hinge in skilderij fan ‘de ierappelsyksters’ fan 1951. Hjir en der hongen tekeningen en printsjes fan Feddema. Achter yn it hûs is it atelier, dat in wiere skatkeamer fan keunst blykte te wêzen.
Geande de jûn koene wy in aardich byld fan Feddema foarmje troch it ferhaal fan syn frou Tiete en de wurken dy’t wy sjen mochten.

Pier Feddema is berne yn 1912 yn Anjum as boeresoan en stoar yn 1983 yn Balk op syn lêste wenstee.
Troch in mankemint oan ‘e foet koe er gjin boer wurde en is doe yn it ûnderwiis gong. Hoewol ‘t er altyd al oeral op tekene en sketste wie doedestiids in keunstakademy te heech grepen sadat learaar syn foarlân waard. Syn earste skoalle wie te Wynjewâld en letter yn Aldwâld. Dêrnei waard er learaar oan de HBS te Drachten. Hy joech benammen tekenles, mar ek Frysk en Ingelsk.
Yn de oarloch yn Aldwâld hiene hja twa ûnderdûkers, dy’t ek keunstskilder wiene, dy letter soargen dat hja yn de stêd Grins kamen. Yn dy tiid hat de skilderskeunst by Feddema in grutte ûntjouwing trochmakke.
Mar Feddema hie mear yn hûs as alinne skilderjen en tekenje.

Hy hat it ek noch brocht ta in ferneamd skriuwer. Sa skriuw er it sels yllustreare jongesboek ‘Jonges fan Gaasterlân’ en de boeken ‘Gods terskflier’ en ‘Brekkende Branning’.
Feddema hat ek noch besocht te byldhouwen, mar dat is net tige slagge. Hy wie wol in muzykleafhawwer en mocht ek graach sjonge. Hy mocht ek graach pianospylje. Doe’t er yn Garyp ris op de piano oan it spyljen wie kaam buorman Hielke, dy’t frege: “kinne jo op dat wearelds ding wol psalmen spylje?”. No, dat koe Feddema wol en efkes letter spile hy in pear psalmen en Hielke en Pier songen as klysters.
Yn ‘e HBS-tiid socht Feddema yn ‘e omkriten fan Drachten om in hûs en kamen yn kontakt mei Folkert en Boukje dy har komelkersspultsje fan de hân dwaan woene. De gemeente hie it lân al kocht foar de útwreiding fan it plan Ljippenstâl. Folkert wie in netsjes man en hie al in heger bod fan in leanbedriuw foar it spultsje, mar it griisde him oan dat de grutte trekkers syn skoandere tún ferrinnewearje soene, dat hy die de Feddema’s gelok. Frou Feddema fûn it der altyd gesellich mei de húshâldskoalle der tsjinoer, dêr’t hja dan ek in soad taholde om ferskate putsjes te dwaan.

Pier Feddema hie yn dy tiid al in soad skildere, benammen houtskoal, mar ek akwarellen en ferve skilderijen. Feddema skildere benammen saken mei in grutte maatskiplike wearde en lei syn gefoel en emoasje deryn lykas ek de ekspresjonistyske skilder Klaas Koopmans dat koe. “Pier skildere foar de minsken, de leafde foar de minsken, de natoer en it lânskip” fertelt frou Feddema. Hy hechte lykwols tige oan it oardiel fan syn frou. As dy sei “hâld mar op fan griemen”, dan die er dat ek. Frou Feddema hie lykwols in soad kleurgefoel en koe him der tige yn stypje. Feddema hie lykwols net folle stipe fan syn famylje. Die hiene ek gjin gefoel foar de emosjonele en maatskiplike wearde fan de wurken. It ienichste dat harren ynteressearre wie hoefolle as in skilderij opbrocht.
Nijsgjirrich binne de skilderijen fan it Amelân, de merktekeningen lykas hynstemerken, kafees, it dwaan en litten fan minsken. Foaral ek de hâlding fan de minsken en de achterlizzende geast wie foar Feddema tige wichtich.

Nei it petear by de kofje naam frou Feddema Jellie en my mei nei it atelier. Oeral leine en hingen wurken. In grutte hingkast mei skilderijen, mar ek steapels sketsen, skriften mei tekeningen en gewoane kladblokken fol mei sketskes fan dagelikse tafereeltsjes. Der stiene ek doazen fol mei tekeningen. Der wie ek in selsportret en in tal skilderijen fan frou Feddema en bern. Ek seagen we skilderijen dy’t Feddema makke hat fan Jan Hoogstins, Jaap Rusticus en Klaas Koopmans. In nuveraardich skilderij oan de wand wie ‘Blonde Miep’, dy’t skildere wie tidens in besyk fan ‘yn ‘e line’ oan de Wallen. Hja mochten dêr froulju skilderje foar in ôfprate priis, mar binne lykwols letter sûnder te beteljen útnaaid. In oar nijsgjirrich skilderij is “famke út asosjaal gesin’. Ek sjogge jo skilderijen fan lânskippen en stêden út Ingelân, Whales en Skotlân, mar ek út Frankryk, Kanada en Denemarken. Fierders falt it each op It Frouwekafee, in soldaat, in bearke, in tsjerkje, in stimhokje en ferskate ekspressive koppen.
Dit is it wurk fan in begaafd man, in natuertalint, in folksman, in man mei leafde foar minsk en dier, de natuer, de skepping. Yn Balk hat Feddema noch trije jier skildere. Dêrnei kriich er sûnensklachten en fûn doe it skilderjen mar ‘idel gedoch’. De penselen, fyltsjes en sokssawat hinne lizze lykwols noch krekt sa yn it atelier as doe’t er opholde te skilderjen.

Yn 1975 makke Feddema in paginagrutte tekening foar de krante Actief, dêr’t de frou in gedicht by makke. Oeral yn Fryslân binne eksposysjes holden, want it wurk moat ûnder de minsken. “Pier hat it foar de minsken dien” seit frou Feddema. De lêste tiid komt dat der lykwols net sa folle mear fan. Yn 2002 is der noch in krystútstalling west yn Eastermar, dêr’t ek in soan fan Feddema wennet.
Frou Feddema soe lykwols noch graach in eksposysje yn Balk organisearje wolle.

Feddema wie behâldend, grifformeard en in steil persoan. Inerlik hie er lykwols mear kanten en de ferskate streamingen kamen yn syn wurk ta útdrukking. Pier hat altyd skildere en tekene en hat syn spoaren dúdlik achterlitten. Hy hie ek in protte tiid. It ûnderwiis gyng him maklik ôf en thús die er eins nearne in hantaast yn ‘e hûshâlding. De frou paste op de bern en joech har man ek de rûmte te skilderjen. Feddema siet tige fêst oan it tradisjonele rollepatroan en holde sadwaande in soad tiid oer te skilderjen. Hy hat syn talinten net begroeven mar der goed mei woekere. Dat docht wol bliken út it tal skilderijen dat wy yn it atelier seagen. En dan steane der ek noch in soad yn doazen op ‘e solder. “Mar it oantal is net wichtich”, seit frou Feddema. “It giet om de kracht dy’t der út sprekt”. Dat erfare ek de minsken en ynstânsjes dy ‘t in skilderij fan Feddema kocht hawwe. En dat witte ek Jan en Foekje van der Molen fan it Tsjerkepaad, dy’t ien fan de moaiste oaljeferve skilderijen fan Feddema yn ‘e hûs hingjen hawwe: Trije kij mei giel deromhinne. Ferbjusterjend moai!

Tekst: Gjalt Faber mei stipe fan Jellie de Boer
Boarne: Widdo Tiete Feddema

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 7de Jaargang Nr.6, 20 augustus 2004)

 

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 7de Jaargang Nr.5, 28 mei 2004)

In pear jier lyn is yn Garyp in hiele bysûndere frou ferstoarn. It giet om Griet Veenstra, better bekend as Griet 'Woartelpot'. Griet wie, om samar te sizzen, ien fan de lêsten fan in generaasje heidefolk, dy 't no alhiel útstoarn is. Yn Griet har tiid hie els wol in bynamme. Einliks kaam Griet út de famylje 'wrantelpotten', dat is sokssawat as eamelpotten. Har heit, Jan Veenstra, kaam doedestiids fan 'e Koaten, by Koatstertille, mar doe 't de wrantelpotten har by it betonbrechje oan 'e ein fan de Iniaheide (no Aldegeasterdyk) te wenjen setten, neamden de Garipers harren steefêst 'woartelpot'. De measten wisten net iens dat Griet har Efternamme Veenstra wie, want elts neamde hat 'woartelpot'.

It libben fan Griet wie tige singelier. Hja is berne op 4 july 1907 op 'e Iniaheide en ferstoarn op 10 jannewaris 2000 op 'e Ielke Boanstraloane. Griet sels wist noait krekt hoe âld as hja wie.
De libbensomstannichheden op 'e heide wiene doedestiids yn har jeugd frij barbaarsk. As bern wie Griet alhielendal ferwaarloaze; hja koe pas mei seis jier rinne.Griet har heit wie foar de twadde kear troud en de trije bern út it earste houlik wiene de doar al út. Ut it twadde houlik kamen trije bern; Ymkje, Geart en Griet. Mei Ymkje koe Griet it min fine, mar mei Geart des te better. Griet gyng as famke nei Aldegea nei skoalle, want fanôf it betonbrechje wie dat tichterby. Faak kaam hja sûnder iten op skoalle, want iten wie der net altyd.
Griet har heit wie earst mûndersfeint, mar doe 't er troch sykte dat swiere wurk net mear dwaan koe moast er wat oars en joech him út foar feedokter. Hy hie in boek mei allegearre feesykten en hy joech de boeren op syn manier advys hoe 't hja mei de sykten oanmoasten.
Doe 't Griet har heit stoar en frou mei trije berntsjes efter liet, wiene der foar Trien de Jong, de mem fan Griet, gjin útkearing of sosjale fersjennings. It raasde oan 'e protters hoe 't hja doe troch de tiid komme moasten en eltse sint wurde wol trije kear omdraaid. Der siet foar har mem net folle oars op dan mei Griet oan 'e hân by de minsken del te skoaien.
Ymkje en Geart gyngen al gau eftich de doar út en trouden. Griet en har mem kamen te wenjen yn ien fan 'e trije húskes fan de diakonij, dy 't stien hawwe op it parkearterrein neist Ate Wymenga. Doe 't har mem stoar bliuw Griet oer. Der wiene ek net in soad kapers op de kust om mei har te trouwen. Faken hat har ûnsjoch úterlik har ek parten spile. Hja hie nammentlik in eachôfwiking (ekstereach) en in min gebit. Guon bern seinen letter ek wolris dat hja in heks wie, benammen doe 't hja âlder waard en op 'r lêst mar ien tosk mear hie. Dochs hat Griet yn har jonge jierren noch wol wurke, sa as yn 'It Read Hert' yn Burgum en by 'Moeke Pruis' op de Kaden yn Drachten. Hja mocht fanwege har ferskining lykwols net betsjinje, mar wie almeast foar it swiere wurk, sa as skrobje en bjinne. Broer Geart kaam noch wol gauris op besite, mar dêr kaam in raar ein oan, doe 't er yn Ljouwert ferûngelokke ûnder in frachtwein. Hy wie sa tatakele dat Griet der hinne moast te identifisearjen. In soan fan Geart kaam doe noch wol gauris by Griet. Hy koe it mar net ferkropje dat syn heit wei wie en hat him op it lêst foar de trein smiten.

Letter barde der wer wat slims; de trije húskes fan de diakonij rekken yn 'e brân. Der is noch in foto dat Griet mei har húsrie yn it gers stiet by it baarnende hûs. Der moast ek wer nij ûnderdak komme en Griet ferhúze nei in wentsje op Sumarreheide.
Op Sumarreheide is Griet wer oplibbe. Hja wie al sa'n 47 jier doe 't hja gedoente kriich mei Ljibbe de Vries. Ljibbe hie in net ûnaardich baantsje by de provinsje en tegearre koene hja it noch in skoftsje skoan ha. Hja kochten in húske op de langstlibbene op de Ielke Boanstraloane yn 'e bocht tsjinoer pikebedriuw Klein. (doedestiids Jan Eisses). Ljibbe en Griet wiene op ien punt de tiid fier foarút, want hja wennen al rûn 1954 tegeare sûnder te trouwen. Húzje of hokje neamde men dat doe. Doe 't Ljibbe yn 1991 stoar hat Griet der noch ta har lêst yn 2000 wenne, útsein de tiid dat hja yn Berchhiem siet.
Hoewol 't Ljibbe in ridlike baan hie en mei 62 jier mei pensjoen gong en Ljibbe en Griet letter beide AOW krigen, bliuwen hja sunich want hja wiene net wend jild út te jaan. Der is ek nea ûnderhâld dien oan it húske en hja gyngen net mei de tiid mei. Sa wie bygelyks de foardoar sa fersakke dat dy net mear iepen koe. As der immen op besite kaam en de troch de efterdoar fuort gong kaam Griet noch efkes by de foardoar. Troch in lûkje yn de foardoar wiuwde hja de besite út.De matte yn 'e efterkeamer wie alhiel fersliten en siet fol gatten. Griet lei matsjes oer de gatten, sa 't jo de gatten net seagen. Sei immen fan "Griet, wy kinne hjir wol stroffelje" dan sei hja "mar ik wit krekt wêr't de gatten sitte". Griet hie yn har hûs mar ien kraan, in kâltwetterkraan yn it kokentsje, dy 't hja sa min mooglik brûkte, want hja wie och sa sunich. Hja hiene ek oan 'e ein ta (2000) alinne mar in húske op 'e tún.
Oan Jan Eisses hiene hja lokkich goede buorlju. Griet gong alle moarnen nei frou Eisses om ierappels te skilen en Ljibbe die wolris in hantaast yn 'e tún. Eisses en de frou seagen it spul by Ljibbe Griet wat troch it gat en skewielden har mei fan alles en noch wat.

Mar hokker minske wie Griet no einliks? Griet wie wol in tige ynname, hertlike en opteine frou. Hja koe ek wol gol út de hoeke komme, bygelyks as der kollektearre waard foar handikapten. Hja wie altyd gek op bern en stie faak mei snobbersguod klear. Hja woe de bern dan graach efkes oanhelje, in krûpke jaan en in lyts tútsje. Dat die hja winliken by manlju ek. As de winkelman as bakker kamen joech hja harren ek steefêst in krûpke en in tútsje as hja it rêde koe. Ien bakkersfeint hie der sa'n glûpenste hekel oan, dat er altyd soarge dat syn bakfyts tusken Griet en him stie. Ek de bern hiene it net sa op Griet har tútsjes stean. Hja fûn it ek altyd moai om mei in lytse poppe op de foto. Miskien hat hja it wol mist dat sy sels gjin bern krige. Hja wie ek sljocht op fûgels. Sa hie hja in klyster, dat as hja om it hûs kuiere de klyster mei har mei fleach. As hja fuort gong bliuw de klyster op de hekjepeal sitten te wachtsjen.
Griet wie harsels en bekroade har net om in oar. Hja koe har sa foar it finster útklaaie, sadat de buorlju in fergeze striptease hiene.

Griet hat in grutte slúf mei foto's achterlitten, dêr 't noch in soart Garipers op steane. De âldste foto's binnen fanôf 1905. Dat hja fan dy tiid al foto's hat, hat te krijen mei it feit dat har heit kammeraat wie mei de heit fan Douwe Franke út Earnewâld, dy 't ien fan de earste fotograven út de omkriten wie. Der binne ek in soart foto's fan feesten sa as doarpsfeesten yn Garyp en Burgum en feesten op 'e Harste, want Griet wie och sa'n feestnûmer.
Griet wie bertelid fan de Herfoarme tsjerke mar kaam dêr eins nea. Dochs is hja noch doopt doe 't hja sawat njoggentich jier wie troch dûmny Teije Osinga yn har eigen hûske. Griet wie der och sa wiis op dat hja dochs noch doopt is, mar om soks yn it iepenbier yn 'e tsjerke te dwaan wie foar har net weilein.
Griet is sober berne, hat altyd sober libbe en is ek wer sober stoarn. Yn har jeugd wie der faak gjin iten en drinken, mar ek letter die hja nea wat bûtenwenstichs. Hja dronk almeasten kâld wetter yn stee fan kofje of tee. Hja holde lykwols wol fan ierpels mei fet. Doe 't yn har lêste jierren 'tafeltje-dek-je' it iten brocht moast hja ek neat ha fan dat nijmoadrige iten lykas Sinees en makaroany. Mar ierpels mei fan die frjemde sjú fûn hja ek neat en sy skreau in briefke oan 'e kok: "kook, nu eens echte jus, water hebben we thuis wel".
Doe 't Griet stoarn wie trof de famylje hiel wat oan. De foarkeamer wie sa damp dat de hiele flier krûm wie. Hja hie in bedstee fol gerdinen en klean dy 't hja sparre hie. It hûs siet fol spinreagen en op 'e solder fûnen hja doazen fol panties, lege pakken Vim en Persil. Mar der wie ek in doaze fol lipkes fan bôlepûden; Griet koe soks net fuortdwaan en bewarre alles. Mar der kamen ek noch sân âlde klokken foar it ljocht, sa as koekoeksklokken, wierskynlik noch erfguod fan Ljibbe. Mar op har bankrekken wie noch wol sa folle jild dat hja der in nije bungalow fan bouwe kinnen hie.
Hoe wie it mooglik dat in earm famke dat op har seisde pas rinne koe, dochs noch 93 jier waard? En hoe wie it mooglik dat in earm minske dat altyd sober libbe hie sa ryk stoar?
It antwurd leit beskûle yn it singeliere libben fan Griet Woartelpot.

Tekst: Gjalt Faber
Ynfo: Jan Veenstra, Drachten (neef Griet) en oaren

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 7de Jaargang Nr.5, 28 mei 2004)Markante Garipers

 

Klaas Koopmans is in 1920 in Garyp geboren als eerste kind van een 'verver' met een schildershobby. Hij werd ook huisschilder en kreeg bij zijn vakopleiding decoratief en vrij tekenen. Nadat Klaas Koopmans de smaak te pakken had gekregen, ontmoette hij Jaap Rusticus tijdens privé teken- en schilderlessen. Een professionele kunstopleiding zat er met alleen lagere school op zak niet in en Klaas Koopmans greep de gelegenheid aan om met Rusticus lessen te gaan volgen bij Herman Dijkstra in Groningen. Daar ontmoetten ze Sjoerd Huizinga, Pier Feddema en Jan van der Bij. De vijf mannen, allen rond de dertig, lagen elkaar zo goed dat ze elkaar buiten de lessen regelmatig ontmoetten om elkaars werk te bespreken. Koopmans exposeerde zijn schilderijen voor het eerst in 1948. De reacties - onder meer 'een rasschilder' - moedigden hem aan.

In 1952 durfden de vijf vrienden als groep met een tentoonstelling naar buiten te treden. Ze noemden zich 'Yn 'e line', wat nogal aanmatigend betekende: 'in het gareel' om het Friese schip van de kunst voort te trekken. In Groningen hadden ze het expressionisme van 'De Ploeg' leren kennen en ook de leden van deze Friese groep kozen de directe beeldtaal van deze stijl. Waren de Ploeg-leden speels en soms baldadig; de leden van Yn 'e line waren ingetogen, ruw, soms zelfs stug, zoals sommige Vlaamse expressionisten tientallen jaren eerder hadden laten zien. Zij waren boerenschilders zonder urbane achtergronden. Klaas Koopmans en zijn maten hoefden het landschap niet meer juichend te ontdekken, ze kenden het door en door en wisten hoe meedogenloos het kon zijn. Hoewel Koopmans wel de tonalist van de groep werd genoemd, was hij vaak de meest poëtische, maar soms ook de stugste; hij leek wel te schilderen met klei.

Hoewel hij het in het seizoen druk in het bedrijf had, kon hij juist dan niet tekenen en schilderen. Hij kon zijn energie niet kwijt, sliep niet, raakte overgeïrriteerd en zo nu en dan zo overspannen dat hij psychiatrische verpleging in Zuidlaren behoefde. In 1949 gebeurde dat al op 28-jarige leeftijd en in 1954 opnieuw. Was de eerste periode als een vakantie ervaren, de tweede maal bleek het regiem streng geworden. Weer vijf jaar later raakte Koopmans in een ernstige crisis en is hij toen meer dan zeven maanden in Franeker verpleegd. In 1964 volgden nog een paar weken.

Met uitzondering van de eerste periode mocht hij in de gestichten niet tekenen. Het behoorde niet tot de therapie, terwijl een van de oorzaken van de overspanning een gevoel van minderwaardigheid was. Hij voelde zich helemaal kunstenaar en bleek huisschilder te zijn. Hij tekende stiekem. Zijn gestichtstekeningen zijn bekend geworden als barmhartige getuigenissen van de zieke en beschadigde mens door een medepatiënt die zich daardoor kon handhaven.

Koopmans, een gelouterde persoonlijkheid, is het schilderen trouw gebleven en hij heeft, nadat hij plamuurmes en verfkwast definitief kon laten rusten, met des te meer ambitie het penseel en houtskool opgepakt. Hij liet geen gelegenheid ongebruikt om te exposeren. Zijn gestichttekeningen die hij sinds 1980 aan de openbaarheid prijs gaf hebben velen, en niet alleen kunstliefhebbers, verrast. Zijn expressionistische landschappen zijn niet minder breed bekend geraakt. Het zijn verrassend dynamische en kleurrijke beelden van Koopmans' alledaagse omgeving. Het zijn expressieve en emotioneel geladen perspectieven van een authentiek waarnemer.

Met uitzondering van de eerste periode mocht hij in de gestichten niet tekenen. Het behoorde niet tot de therapie, terwijl een van de oorzaken van de overspanning een gevoel van minderwaardigheid was. Hij voelde zich helemaal kunstenaar en bleek huisschilder te zijn. Hij tekende stiekem. Zijn gestichtstekeningen zijn bekend geworden als barmhartige getuigenissen van de zieke en beschadigde mens door een medepatiënt die zich daardoor kon handhaven.

Koopmans, een gelouterde persoonlijkheid, is het schilderen trouw gebleven en hij heeft, nadat hij plamuurmes en verfkwast definitief kon laten rusten, met des te meer ambitie het penseel en houtskool opgepakt. Hij liet geen gelegenheid ongebruikt om te exposeren. Zijn gestichttekeningen die hij sinds 1980 aan de openbaarheid prijs gaf hebben velen, en niet alleen kunstliefhebbers, verrast. Zijn expressionistische landschappen zijn niet minder breed bekend geraakt. Het zijn verrassend dynamische en kleurrijke beelden van Koopmans' alledaagse omgeving. Het zijn expressieve en emotioneel geladen perspectieven van een authentiek waarnemer.

zie ook www.galeriekoopmans.nl

 

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 7de Jaargang Nr.1, 19 september 2003)

Jan Th. Hoogstins

Het leven van kunstenaar/schrijver Jan Th. Hoogstins.

Jan Th. Hoogstins is op 1 januari 1921 geboren als boerenzoon te Garyp. Zijn vader kwam al vroeg te overlijden en zoon Jan werd automatisch de opvolger. Maar in zijn hart was hij meer een kunstenaar en vooral kunstschilder. Hij schilderde onder andere landschappen, woningen en in mindere mate portretten. Ook heeft hij veel bijbelse taferelen geschilderd over o.a. Abraham en de Zondvloed.

Alle Garipers kunnen nu nog kennis maken van bekende schilderstukken van Hoogstins. Zo hangt er in het dorpshuis een schilderij van 'De Schepping' en een schilderij van 'De zonnebloem' en in het hervormde gebouw "De Jefte" is een grote muurschildering van 'Johannes de Doper doopt bij de rivier'.
Hoogstins maakte ook veel schilderijen over het thema 'It skûtsjesilen'. Een ander bezigheid van Hoogstins was het maken van houten naambordjes, die hij brandde of beschilderde voor particulieren en openbare gebouwen. Hoogstins noemde dit "houtfiekjes".

Naast kunstschilder is Hoogstins ook historicus en schrijver. Hij schreef o.a. het boek 'It daget yn 'e dize'. Samen met buurtgenoot Wytse Kobus maakte hij twee fotoboeken met tekst, genaamd' Garijp in oude aanzichten, deel 1 en deel 2. Veel Gariper gezinnen, maar ook veel daarbuiten, hebben één of beide fotoboeken in huis.

Jan Hoogstins heeft vroeger ook veel toneelstukjes geschreven voor verenigingen. Hiervan zijn ook enkele exemplaren uitgebracht.
Hoogstins heeft voor zijn werken ook enkele cultuurprijzen ontvangen.

Veel dorpsgenoten kennen Hoogstins nog van zijn laatste jaren in Garyp, toen hij samen met zijn vrouw op Miensker 6 (It Sker) woonde. Vorig jaar (2002) zijn ze samen verhuisd naar De Ljippenstâl. Helaas ging de gezondheidstoestand van Hoogstins verder achteruit, zodat opname voor verpleging nodig was. Jan Hoogstins verblijft nu in Talma Huis te Veenwouden en zijn vrouw woont nog op De Ljippenstâl. Hoogstins heeft inmiddels de hoge leeftijd van 82 jaar bereikt.

 

(Uit: 'De Rabbelskûte' , dorpskrant van Garyp, 7de Jaargang Nr.1, 19 september 2003)

 

Uit: Friesland Post, maart 2002

Gebroeders Hoekstra - Garyp

'Wat net mei, dat fine wy it moaiste'

Berend

Jappy

Jouke

Er waren eens drie boerenzonen in Garyp: Berend, Jouke en Jappy Hoekstra. Er was maar één boerenbedrijf over te nemen terwijl ze alledrie in hart en nieren boer waren. Jouke werd de gelukkige, hij kwam op de boerderij want hij was getrouwd terwijl Berend en Jappy vrijgezel bleven. Berend en Jappy trokken bij elkaar in en kochten samen wat 'hokkeboel en bisteguod'. En zo boeren de drie broers vandaag de dag nog. 'De buorkerij is ús libben, wy wolle nea wer oars!' Een verfrissend geluid in deze tijd waarin het boerenbestaan niet altijd even simpel is, bovendien maken de Gariper boeren het zichzelf ook niet gemakkelijk, maar ach, met 'in fleurich praatsje' of 'in frjemde frats' op zijn tijd en bovendien een flinke dosis naastenliefde zijn de heren de koning te rijk.

Het boerenbedrijf moet blijven draaien, en het is dan ook niet simpel een afspraak te maken met de drie. Berend en Jouke hebben tussen de bedrijven door even tijd voor een praatje, Jappy kon echter niet aanwezig zijn: 'drok, drok, drok...' Het is twee uur in de middag en Berend is net uit de veren: 'Ik sit ek noch yn 'e nachttsjinst by de Rendac, en de buorkerij is mear foar de aardichheid. As ik moarns om in oere of seis út it wurk kom, melke wy earst ús kij, en dan om in oere of njoggen efkes op bêd, middeis om healwei trijen wer melke, jûns wer oan it wurk, en sa giet dat fierder, no!De snipperdagen plan ik meastentiids yn om it wurk op 'e buorkerij te dwaan. De holle is my der sa op ynrjochte, ik doch it al fjouwerentweintich jier sa. It boerwêzen sit ús sa yn hert en nieren, wy sitte der fol fan!'

Hynders
De broers bezitten verschillende stukken land. De grootste gedeelten liggen rond de 'Burgumer stjonkfa- bryk'. Geen enkel bezwaar, vindt Jouke; 'ús kij binne sa sûn as fisken, en as der ris ien weirekket binne se moai wêr't se wêze moatte no?' Zo heeft Berend al regelmatig zijn eigen dieren moeten 'verwerken'. 'Dêr haw ik gjin muoite mei hear, dat is de "kringloop van het leven". It heart derby.' De huiskamer van Jappy en Berend is netjes en 'smûk'. In de vensterbank staan kamerplanten weelderig te bloeien. Jouke komt de oprit opfietsen. Berend: 'Hy hat gin rydbewiis. Dat hoecht ek net, want ik haw wol in rydbewiis, boppedat hawwe wy gjin trekkers, wy dogge alles mei hynders. 'Nee, trekkers hawwe wy net,' vult Jouke aan. 'in trekker seit ús neat. De kuil kroadzje ik der allegearre yn mei de kroade. De swylmasine wurdt lutsen troch in dûbelspan, dat is in prachtich gesicht. Jo genietsje dochs fan it libben! Dat dogge de minsken hjoed de dei fierstente min. Wat sjogge je no as je op in trekker sitte.
Se binne allegearre gek en healwils! Der binne in soad minsken dy sjogge oars neat as wurk, wurk, wurk. Wy net. Wy sjogge fûgeltsjes.'

Fakânsje
Werken, dat is hun lust en hun leven, bij het woord vakantie spuien de heren 'raar guod'. Jouke: 'Wy hawwe ek lân by de Wâldwei, dêr raze se simmers by kloften del yn auto's, op fakânsje. En dan tink ik: It is hjir dochs prachtich! Wêrom altyd fuort te jachtsjen! Ik ryd der dan sa moai rêstich op 'e swylmasine efter dy hynders, dat jout in kick no!' 'Ja werklik, in kick!' beaamt Berend. Jouke: 'Mei fakânsje straffe se jo! Och hea, minder kinne se net betinke. As je op fakânsje binne dan sitte je dêr earne yn 'e frjemdte mei neat om 'e hannen. Ik haw ien kear mei fakânsje west. Wy hiene in reiske wan nei sa'n Sporthuis Centrum. Mei triennen yn 'e eagen derhinne, en op'e weromreis haw ik songen! It wie ek noch in láng wykein! Ook Berend is nooit op vakantie geweest, wel heeft hij uit pure noodzaak het werk bij destructiebedrijf Rendac een lange periode moeten onderbreken.' Yn fiifennjoggentich hie ús oare broer Jappy de foet ferbrizele ûnder in ko. In dei as wat woe der net nei dokter, - wy binne net sa dat wy gau nei dokter reizgje - mar úteinlik hat 'er al in hiel skoft yn it sikehûs lein. Ik koe de boel hjir doe net allinne berêde, en doe haw ik in skoft thús west fan it fabryk. Ik haw in healjier snippere. Dat hie ik allegearre opsparre. It is trouwens nea wer hielendal goed kommen mei Jappy syn foet...'

'As je buorkerij hawwe is der altyd wat,' zegt Jouke 'Wy hawwe wol wat opstoppers hân, mar wy kreupelje altyd wol wat troch. Dêrom dogge wy ek meiïnoar, dan kinne wy inoar helpe. As der dan ris ien útknoffelt, dan kin de oar wat byspringe. At hy net kin, dan ruk ik út. "Naastenliefde" no?' Berend: 'Jappy en ik hawwe ek in bytsje in taakferdieling: ik doch nea it ôfwaskjen en stofsûgjen dat ynteresseart my net, dat docht hy. Blommen doch ik al, wy hâlde wol echt fan blommen en planten yn 'e hûs, dat is wer in bytsje myn hobby. Ik bin ek foar de hynders en de kij. Jappy docht meastentiids it iten, teminsten de ierappels en griente. Ik bin wer de man fan it "bakken en braden". Boadskipje doch ik ek, dêr hâldt hy wer net fan.'

Jongerein
'De jongerein hjir yn Garyp is ek sljocht mei ús,' zegt Jouke. 'Alle jeugd fljocht op my ta as se my sjogge, en dan freegje se: "hawwe jo ek noch in moai ferhaaltsje?" want in moai ferhaaltsje is der noait mear by, by de measte minsken. De jeugd fertelt my ek fan alles. Ik haw se al ris frege: Jonges binne jim no eins wol lokkich? "Nee," seine se, "ús álders skoppe altyd tsjin ús oan, om't de sifers meastentiids te leech binne." De minsken binne tsjintwurdich fierstente serieus, in grapke is der net mear by!.' 'Wat ek skande is', zegt Berend, 'is dat se it aaisykjen ferbiede, de jeugd hat net moar de kâns om fan de natuer te genietsjen! Wy diene froeger oars net as yn it lân omsweve. Wy wisten ek alles fan'e fûgels. No hawwe wy noait tûke aisykers west, dat net, nee wy wiene mear fan dy ljeppers, en dan it leafst op kop en earen deryn en skoskerinne...' 'Ja, skóskerinne, dát wie moai!' veert Jouke op, 'op 'e kop deryn en dan de sokken sa bot útwringe dat se dwerstroch wiene! Jahaaa, jong!'

 

Fleurich
'Ik haw de jongeren hjir ek al ris goed te pakken hân,'verlekkert Jouke zich. 'Se hiene my ferteld dat se noch nea bang west hiene. No, soks moatst my net fertelle fansels. Dyselde jûn stie ik in eintsje út'e buorren ferskûle efter in strúk. En der kamen se oan. Se hiene harren fytsen noch net swaaid of dêr sprong ik út 'e hage mei in wyt lekken om'e lea. Sy wisten net hoe hurd oft se fuortkomme moasten!' 'Wat net mei, dát fine wy no krekt it moaiste!' glundert Berend. 'As wy wat yn 't sin hawwe dan brûze wy deryn, en dan moat it ek op slach en stuit! valt Jouke gedreven bij. 'Bygelyks as de kij fan it iene nei it oare lân moatte. Mei feeweinen duorret it ús fierstente lang, wy litte de kij kilometers los oer de drokke dyk kuierje, en dat giet moai tsjin it ferkear op, troch de stopljochten, jahaa, jong, dêr jouwe wy neat om! Der moat al ris in grapke by, no!'

'Meitsje der mar in moai fléurich ferhaaltsje fan! Nét negatyf, hear, nét negatyf, asjeblyft net, want dêr hâlde wy net fan! Drukt boer Berend me bij de deur nog op het hart. 'No goeie, wy sille wer nei de kij!'

Tekst MIRJAM VAN HOUTEN
Foto's ANNE VAN DER WOUDE

Uit: Friesland Post, maart 2002